Phân tích bản “Tuyên ngôn độc lập” khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà

Mở đầu bản ” Tuyên ngôn độc lập “ Bác đã đưa ra ” những lẽ phải không ai có thể chối cãi được “ , bất ngờ hơn là ” những lẽ phải “ đó được Bác rút ra từ hai bản tuyên ngôn nổi tiếng của nước Pháp và Mĩ . Không chỉ người dân Việt Nam , mà ngay nhân dân trên thế giới đều bàng hoàng khi nghe lời mở đầu của bản ” Tuyên ngôn độc lập “ của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là một ” lời bất hủ “ trong bản ” Tuyên ngôn độc lập” năm 1776 của nước Mĩ : ” Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng . Tạo hóa cho họ những quyền mà không ai có thể xâm phạm được , trong những quyền ấy , có quyền sống , quyền tự do , và quyền mưu cầu hạnh phúc ” . Để làm nổi bật tính phổ biến của những lẽ phải , Bác đã nêu lên một lời trong bản ” Tuyên ngôn Dân quyền “của Cách mạng Pháp năm 1791 : ” Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi , và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi “ .

Bác mở đầu bản Tuyên ngôn vì mấy lẽ : Trước hết bản ” Tuyên ngôn độc lập “ không chỉ nói với đồng bào nhân dân nước Việt Nam mà còn là lời tuyên bố trước nhân dân quốc tế , trước bọn thù địch phản động và đế quốc thực dân đang lăm le cướp nước ta một lần nữa . Một lẽ nữa là Bác muốn cho nhân dân ta và nhân dân thế giới biết là dân tộc Việt Nam đứng về phía ” lẽ phải “ , về phía văn minh của nhân loại .

Với lập luận chặt chẽ trong lời mởi đầu bản Tuyên ngôn , Bác đã đưa ra được những căn cứ để kết tội thực dân Pháp . Những ” lời bất hủ “ trong bản tuyên ngôn của Mĩ và Pháp đã trở thành cơ sở pháp lý để Bác kết tội chúng . Bác đã nói trong bản Tuyên ngôn : ” Thế mà hơn 80 năm nay , bọn thực dân Pháp đã lợi dụng lá cờ tự do , bình đẳng , bác ái đến cướp đất nước ta , áp bức đồng bào ta . Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa “ . Sau khi khái quát những tội ác của thực dân Pháp , Bác đã đi sâu vào từng mặt để lột mặt nạ” bảo hộ “ của thực dân Pháp trước toàn thể nhân loại . ” Về chính trị , chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào ” . Lời kể tội của Bác hùng hồn và đanh thép . Cách lập luận trùng điệp như : ” Chúng thi hành … ” , ” Chúng lập ra … ” , ” Chúng thẳng tay chém giết … ” thể hiện được tội ác chồng chất của thực dân Pháp đối với nhân dân ta . Cách dùng hình ảnh của tác giả làm nội bật sự tàn bạo của thực dân Pháp .” Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta . Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu ” .

Về kinh tế , Bác cũng kết tội thực dân Pháp từ khái quát đến cụ thể : ” Chúng bóc lột nhân dân ta đến tận xương tủy . Khiến cho nhân dân ta nghèo nàn thiếu thốn , nước ta xơ xác tiêu điều ” . Bác quan tâm đến tất cả tầng lớp người trong xã hội nước ta như: ” dân cày và dân buôn trở nên bần cùng ” , ” chúng không cho các nhà tư sản nước ta ngóc đầu lên ” . Lập luận như vậy là Bác muốn tranh thủ sự ủng hộ của khối đoàn kết toàn dân trong công cuộc bảo vệ nền độc lập của nước ta .

Tội ác lớn nhất của thực dân Pháp là đã gây nên nạn đói khủng khiến năm 1945 :” Mùa thu năm 1940 , Phát xít Nhận đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng Minh , thì bọn thực dân Pháp quì gối đầu hàng , mở cửa nước ta rước Nhật . Từ đó nhân dân ta phải chịu hai tầng xiềng xích : Pháp và Nhật . Từ đó , dân ta sống cực khổ , nghèo nàn . Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay , từ Quãng Trị đến Bắc Kì hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói ” .
Bác cũng không bỏ sót những tội ác khác của bọn thực dân Pháp như :” trong năm năm chúng đã bán nước ta hai lần cho Nhật ” , ” thẳng tay khủng bố Việt Minh hơn nữa ” , ” giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng ” .

Kết tội thực dân Pháp một cách hùng hồn và đanh thép như vậy , Bác nhằm đạt được những ý nghĩa sau đây : phơi bày bản chất tàn bạo , dã man của thực dân Pháp , lột mặt nạ ” khai hóa ” , ” bảo hộ ” của chúng trước nhân dân toàn thế giới . Khơi dậy lòng căm thù giặc của nhân dân ta đối với thực dân Pháp để nhân dân ta quyết tâm bảo vệ nền độc lập vừa mới đạt được .

Bác đã biểu dương sức mạnh của nhân dân ta trong công cuộc chống thực dân phong kiến để giành lấy quyền độc lập ” Pháp chạy , Nhật hàng vua Bảo Đại thoái vị . Dân ta đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập . Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ dân chủ cộng hòa ” .

Biểu dương truyền thống bất khuất của dân tộc , Bác nhằm kích thích tinh thần tự hào dân tộc , kích thích ý chí đấu tranh để nhân dân ta quyết tâm chống lại âm mưu của thực dân Pháp . Mặt khác , nhằm cảnh cáo những kẻ thù ngoại bang và kẻ thù trước mắt là đế quốc Pháp bấy giờ ( thực dân Pháp vẫn chưa từ bỏ mộng” bảo hộ “ nước ta một lần nữa ) . Đoạn văn này , Bác diễn tả đầy hào khí . Chỉ với chín chữ ” Pháp chạy , Nhật hàng vua Bảo Đại thoái vị ” , Bác đã dựng lại một giai đoạn lịch sử đầy biến cố và cực kì oanh liệt của dân tộc ta . Lời tuyên bố của Bác thật hùng hồn ” Bởi thế cho nên chúng tôi , Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam mới , đại biểu cho toàn dân Việt Nam tuyên bố thoát li hẳn quan hệ với Pháp , xóa bỏ hết hiệp ước mà Pháp đã kí về Việt Nam , xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam ” .

Bác cũng khéo léo tranh thủ sự ủng hộ của Đồng Minh đối với nền độc lập mà dân tộc đã đánh đổi bằng xương máu để giành lại : ” Chúng tôi tin rằng các nước Đồng Minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở hội nghị Têhêrăng và Cựu Kim Sơn , quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân tộc Việt Nam ” .

Sau khi trình bày những lý lẽ đanh thép và hùng hồn , thấu tình đạt lí , Người tuyên bố độc lập :” Vì những lẽ trên , chúng tôi , Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng : Nước Việt Nam có quyền được hưởng tự do và độc lập , và sự thật đã thành một nước tự do , độc lập . Toàn thể dân tộc VIệt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng , tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy ” .

Với lời tuyên bố hùng hồn và đanh thép đó , một lần nữa , Người đã dẹp tan mối hoài nghi của một số nhân dân trong nước và nhân dân thế giới về nền độc lập của dân tộc Việt Nam . Người cũng nêu lên nhiệm vụ trọng đại của dân tộc ta trong giai đoạn này là : ” quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng , tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy ” .

” Tuyên ngôn độc lập ” là một tác phẩm chính luận mẫu mực , kết cấu chặt chẽ , lí lẽ đanh thép hùng hồn , thấu tình đạt lí . Câu văn ngắn gọn , súc tích , trong sáng một cách kì lạ , thuyết phục người nghe , người đọc bằng những lí lẽ hùng hồn kết hợp với hình ảnh sinh động . Và điều đặc biệt là Người đã giải quyết nhiều vấn đề trọng đại của lịch sử trong một bản Tuyên ngôn khoảng 1000 chữ .
“Tuyên ngôn độc lập ” là kiệt tác của Hồ Chí Minh . Bằng tâm huyết và tài hoa , Người đã thể hiện được khí phách của cả một dân tộc đang vùng lên chống đế quốc thực dân , chế độ phong kiến , giành độc lập tự do cho nước nhà . Với ” Tuyên ngôn độc lập ” , lần đầu tiên nước Việt Nam hiện diện trên trường quốc tế với tư cách là một nước tự do và độc lập ; bên cạnh đó , nhân dân thế giới cũng thấy được tinh thần quyết tâm bảo vệ nền độc lập của dân tộc Việt Nam.

Vanhoctre soạn

Xem thêm: Tuyên ngôn độc lập – Hồ Chí Minh