Xuân Quỳnh (1942-1988), là một nhà thơ nữ Việt Nam. Bà được xem là nữ thi sĩ nổi tiếng với nhiều bài thơ tình được nhiều người biết đến như Thuyền và Biển, Sóng, Thơ tình cuối mùa thu, Sân ga chiều em đi…
I. Tiểu sử
Xuân Quỳnh tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh ngày 6 tháng 10 năm 1942 tại làng La Khê, xã Văn Khê, thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Đông (nay thuộc quận Hà Đông, Hà Nội). Nhà thơ xuất thân trong một gia đình công chức, mồ côi mẹ từ nhỏ, ở với bà nội. Tháng 2 năm 1955, Xuân Quỳnh được tuyển vào Đoàn Văn công nhân dân Trung ương và được đào tạo thành diễn viên múa.
Bà đã nhiều lần đi biểu diễn ở người ngoài và dự Đại hội thanh niên sinh viên thế giới năm 1959 tại Viena (Áo). Từ năm 1962 đến 1964, Xuân Quỳnh học Trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ (khoá I) của Hội Nhà văn Việt Nam. Sau khi học xong, làm việc tại báo Văn nghệ, báo Phụ nữ Việt nam. Xuân Quỳnh là hội viên từ năm 1967, ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khoá III. Năm 1973, Xuân Quỳnh kết hôn với nhà viết kịch, nhà thơ Lưu Quang Vũ, trước đó, Xuân Quỳnh kết hôn lần đầu tiên với một nhạc công của Đoàn Văn công nhân dân Trung ương và đã ly hôn. Từ năm 1978 đến lúc mất Xuân Quỳnh làm biên tập viên Nhà xuất bản Tác phẩm mới.
Xuân Quỳnh mất ngày 29 tháng 8 năm 1988 trong một tai nạn giao thông tại đầu cầu Phú Lương, thị xã Hải Dương (nay là thành phố), tỉnh Hải Dương cùng với chồng Lưu Quang Vũ và con trai Lưu Quỳnh Thơ mới 13 tuổi.
Xuân Quỳnh được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001.
II. Tác phẩm
• Tơ tằm – chồi biếc (thơ, in chung)
• Hoa dọc chiến hào (thơ, in chung)
• Gió Lào, cát trắng (thơ, 1974)
• Lời ru trên mặt đất (thơ, 1978)
• Sân ga chiều em đi (thơ, 1984)
• Tự hát (thơ, 1984)
• Hoa cỏ may (thơ, 1989)
• Thơ Xuân Quỳnh (1992, 1994)
• Thơ tình Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ (1994)
• Cây trong phố – Chờ trăng (thơ, in chung)
• Bầu trời trong quả trứng (thơ thiếu nhi, 1982)
• Truyện Lưu Nguyễn (truyện thơ, 1985)
• Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi – 1981)
• Bến tàu trong thành phố (truyện thiếu nhi, 1984)
• Vẫn có ông trăng khác (truyện thiếu nhi, 1986)
• Tuyển tập truyện thiếu nhi (1995).
III. Thành tựu nghệ thuật
Thơ Xuân Quỳnh giàu cảm xúc với những cung bậc khác nhau như chính tính cách luôn hết mình của Xuân Quỳnh. Những bài thơ khi hạnh phúc đắm say, lúc đau khổ, suy tư của nhà thơ luôn gần gũi vì được viết với sự đằm thắm của một người phụ nữ vừa làm thơ vừa làm vợ, làm mẹ. Nhiều bài thơ của Xuân Quỳnh đã trở nên nổi tiếng như Thuyền và biển, Sóng, Hoa cỏ may, Tự hát, Nói cùng anh… Các bài thơ Sóng, Truyện cổ tích về loài người được đưa vào sách giáo khoa phổ thông của Việt nam. Nhạc sỹ Phan Huỳnh Điểu đã phổ nhạc rất thành công các bài thơ:Thuyền và biển, Thơ tình cuối mùa thu của Xuân Quỳnh.
IV. Nhà thơ Xuân Quỳnh đã chính thức được Chủ tịch nước ký quyết định tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
Cụ thể, theo thông tin từ Vụ Thi đua khen thưởng (Bộ VH-TT&DL) thì ngày 30/3 vừa qua, Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã ký quyết định số 602, chính thức tặng giải thưởng Hồ Chí Minh cho cố nhà thơ Xuân Quỳnh.
Trước đó, nhà thơ Xuân Quỳnh được Bộ VH-TT&DL đề nghị xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật với hai tập thơ là “Lời ru mặt đất” và “Bầu trời trong quả trứng”.
Tháng 4/2016, hồ sơ của nhà thơ Xuân Quỳnh đã vượt qua ba vòng xét duyệt và có tên trong danh sách các hồ sơ đủ điều kiện mà Bộ VH-TT&DL trình Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2016.
Tuy nhiên, cố nhà thơ Xuân Quỳnh lại không có tên trong danh sách các tác giả được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2016 vì thiếu giấy xác nhận của Hội Nhà văn Việt Nam về tập thơ thiếu nhi “Bầu trời trong quả trứng” đã được giải thưởng năm 1982-1983.
Sau đó, Hội Nhà văn Việt Nam đã bổ sung giấy xác nhận giải thưởng này. Đồng thời Bộ VH-TT&DL trình Thủ tướng tiếp tục xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2016 với Xuân Quỳnh và nhiều tác giả khác.
Thi sĩ Xuân Quỳnh (1942-1988) được nhiều thế hệ độc giả yêu mến qua những bài thơ giàu cảm xúc như: Sóng, Thuyền và biển, Thơ tình cuối mùa thu… Xuân Quỳnh là tác giả của nhiều tập thơ: Hoa dọc chiến hào, Lời ru mặt đất, Sân ga chiều em đi, Hoa cỏ may, Tự hát…
