Các chị có biết ông ấy đâu… Chẳng lẽ tôi lại cãi là con biết thừa, con biết bác Dệu từ lúc còn bé tí tẹo, con không thể nhớ nổi lần đầu tiên con biết bác ấy là lúc nào, chỉ biết từ bé đến lớn, bác Dệu đã ở đầy trong đầu con rồi. Đêm nào ngủ cùng bà, bà chẳng móc cái ảnh đen trắng gói trong tờ lịch bằng giấy pơ-luya cũ rích, lại cuộn mấy lượt túi bóng ra rồi bảo: Mày gối lên tay bà như vầy này, chỗ này mẹ mày hay gối, chỗ này bác Dệu, mẹ mày với bác Dệu mỗi đứa mỗi bên như vầy này. Bà còn bảo, bác Dệu mày vẫn gối tay bà ngủ đấy, bác ấy còn ru mày ngủ, phù hộ cho mày nên mày mới sống lại, rồi chỉ việc ăn mà lớn lên thôi, không như mấy đứa trẻ con quanh xóm, suốt ngày sài với đẹn. Bà vừa nói, vừa vỗ mông cho con ngủ, bất kể con còn bé hay đã lớn, những câu chuyện con nghe đến thuộc làu mà có khi vẫn thấy như mới, là vì cái giọng kể của bà, lúc nào cũng bồi hồi như vừa mới xảy ra.

Tôi đóng gói xong hành lí thì xe đến, chỉ kịp bảo: Mẹ ở nhà trông cháu giúp con nhé, con đi đây, rồi leo lên xe, nhanh như thể chỉ chậm tí nữa tôi sẽ phải nghe lại cái lời nhắc nhở nghẹn cứng cổ của mẹ. Mấy năm nay mẹ yếu nhiều, không còn sức đi đâu xa nữa, ngồi ở nhà, nghe ai nhắc đến An Giang là nước mắt lại lã chã, mà tôi thì sợ nhất trên đời là nước mắt của mẹ. Nó khiến tôi nhớ đến bà. Bà chăm chút tôi từ bé, nghe mẹ nói lúc tôi chui ra, như cái đèn hoa kì, thoi thóp thở, được vài ngày thì tím tái, người nhà gói tôi vào chiếu, đặt xuống đất, nhưng bà giằng lấy, lôi tôi ra ấp vào ngực, bảo thấy tôi còn thở. Bà đón mẹ con tôi về chăm, ấp tôi như gà mái ấp con, tôi bắt đầu biết ăn dặm thì bà làm thịt cóc, mớm cơm nuôi tôi lớn.

Tôi chín tháng tuổi thì bố đi chiến tranh biên giới, không về. Trong đầu óc tôi, chưa có kí ức gì về bố ngoài những câu chuyện bà và mẹ kể đi kể lại hằng đêm. Tám tuổi, mẹ tôi đi bước nữa, tôi về ở hẳn với bà. Bà ít kể chuyện về bố, có thể vì sợ tôi tủi thân, hoặc là sợ dượng tôi phật lòng lại khổ mẹ. Vậy nên bà chỉ kể cho tôi về bác Dệu. Kể giống như ru tôi ngủ. Và câu đầu tiên bao giờ cũng là, bác Dệu mày học giỏi lắm. Lại thương bà nhất. Kể một lúc thì mắt đầy nước. Nhìn nước mắt bà chắt ra, thấy như mình bị nhỏ nước muối mỗi lần đau mắt, vừa cay vừa đắng, nên có lần tôi hét lên với bà rằng, cháu ghét nước mắt, cháu ghét bà khóc, bà khóc cháu không thở được! Cũng từ đấy, mỗi khi ngồi cùng tôi, bà không khóc nữa, ít nhất là không thấy nước mắt bà chảy ra, bất kể là bà đang nói chuyện bác Dệu hay chuyện bố tôi. Tôi ngồi học ở chõng, cạnh chỗ bếp bà ngồi tráng bánh. Bà tráng bánh trên miếng vải bịt miệng nồi đồng, vung to như cái nón, mỗi lần giơ gáo dừa múc bột đổ lên vải, bà lại liếc nhìn xem tôi có chăm chú học không. Bánh chín, bà lấy đũa dài khều ra, rải lên phên nứa để phơi, rồi lại múc, lại tráng. Cứ mỗi lần đổi động tác, bà lại liếc sang bàn coi tôi học. Chừng nào tôi làm xong bài, bà cuộn cái bánh vừa chín nóng hôi hổi, vừa thổi vừa đưa tôi ăn, bà có bát gạch cua chưng tóp mỡ để dành riêng cho tôi chấm, vừa ngậy vừa bùi, tôi cắn hai miếng đã hết, bà cười móm mém bảo, tiên sư bố nhà chị, con gái con đứa mà ăn hỗn như bác Dệu mày vậy, ngày trước, cứ tối nào bà tráng bánh là bê cái chõng này xuống đây ngồi, bảo, con ngồi với mẹ để mẹ tráng bánh cho vui chứ thực ra là để rình bà tráng bánh ấy mà. Tôi cười khúc khích: Bác Dệu khéo nịnh bà nhỉ. Nghe tôi nói vậy, giọng bà chợt trở nên sôi nổi: Ừ. Nó còn bảo bánh vừa dẻo vừa dai vừa thơm phưng phức như mùi mẹ! Tôi biết bà thích nghe truyện Kiều, truyện Lục Vân Tiên nên cứ hôm nay đọc một đoạn truyện này thì mai lại đọc đoạn truyện kia. Mà tôi đọc vậy, chứ bà thuộc làu làu rồi, tôi đọc câu nào sai, bà nhắc lại ngay, bảo, câu ấy ngày trước bác Dệu đọc như vầy cơ mà, rồi bà tiện mồm ngâm luôn cả một đoạn. Vừa ngâm thơ vừa múc bột, rồi xoay cái gáo dàn đều trên vải, dàn thêm một gáo bột nữa lên trên, lại khều cái lớp bột mới chín ấy ra rải lên phên phơi… lần nào tay bà cũng làm bằng ấy động tác, đều tăm tắp theo nhịp đọc thơ y như đôi tay cô văn công múa ở sân kho hợp tác. Trong bóng tối, bếp lửa làm khuôn mặt bà đỏ hồng, những ngọn lửa đựng đầy trong mắt bà khiến tôi luôn nghĩ lửa vẫn có thể cháy bùng bùng trong nước. Những câu chuyện không đầu, không cuối cứ bập bùng trôi ra từ miệng bà như ngọn lửa gầy trong bếp.

Bà bảo ánh mắt bác Dệu từ ổ rơm, nghểnh ra nhìn lò than đỏ, nhìn bà tráng bánh, trông cứ tròn như hòn bi ấy, đen mà lông mi thì dài như lông mi con gái, da bác trắng như trứng gà bóc, bà mát sữa nên bác bụ lắm, tay chân đóng ngấn như tay mày đây này, nhưng trắng hơn cơ. Cái bà Tẩm độc mồm, nhìn thấy là quở, quở gì không quở lại cứ quở rằng thằng này trắng như tượng ấy, tai to như tai Phật, mắt y như mắt chúa Giê su. Bà đã bảo đừng có ví con bà như thần như thánh mà phải vía. Vậy nhưng cứ mở mồm ra là quở. Tại bà ấy quở nên nó mới đoản mệnh vậy… Bà thở ra đánh thượt. Tiếng thở lẫn vào bóng đêm trôi trôi cùng nỗi nhớ của bà đi tìm bác. Rồi bà quay sang nựng tôi: Cháu bà bây giờ, ai mà quở, bà cào mặt ra, con chó cưng của bà, mắt mày đen như mắt bác Dệu vậy con ạ. Ngày xưa ông mày cứ bảo mắt thằng Dệu như mắt con gái, sao bà không đẻ con gái cho nó khỏi phải đi đánh giặc. Bà bảo, thấy chửa thì đẻ chứ ai biết ông giời cho mình con trai hay con gái. Mà ông mày thì chỉ biết cắm đầu cắm cổ làm nuôi con mà có được nuôi nữa đâu. Thế là câu chuyện của bà lại miên man sang chuyện ông. Ông mày là thợ mộc, khéo tay lắm, toàn chạm khắc sập gụ tủ chè cho nhà giàu thôi con ạ, tiền thì nhiều nhưng ông mày sợ bị quy địa chủ thì khổ con khổ cái nên đem ném hết xuống ao. Hôm nghe tin bác mày chết, ông ấy ngồi băm nát cái ghế gụ đang chạm dở, sau đấy thì nhà có bao nhiêu tiền mang hết ra mua gỗ đền người ta. Ông ấy mải làm nhưng rỗi một cái là chăm chút con cái đâu ra đấy. Bác Dệu mày hám ông lắm, ông đi cả tháng mới về, mà nó nhớ hơi, về đến nhà phải bế ngay, không thì nó khóc chói tai con ạ. Nó giống y như mày, khác mỗi cái chim. Mùi nó cũng thơm vầy. Vừa nói bà vừa hít hà lên má lên cổ lên trán tôi, rồi ấp chặt tôi vào ngực. Giọng bà kể đều đều, nhẹ nhẹ, nghe như tiếng thở, lúc chậm rãi, lúc ngắc ngứ, lúc hít sâu nén gì đó vào ngực rồi mới lấy hơi kể tiếp. Miếng ảnh bé xíu nằm trong lòng bàn tay khum khum, lúc thì bà mở cho tôi xem, lúc lại nắm lại, sợ tôi vô ý động tay vào làm mặt ảnh bị mờ đi. Đêm nào bà cũng kể, tôi nghe rồi ngủ lúc nào không biết. Kể chán, bà gói ảnh vào tờ lịch bằng giấy pơ luya, cuộn vào giấy bóng, giấu trong túi áo, gài kim băng thật kĩ cho khỏi rơi. Dù gài kĩ nhưng khi ngủ, bà vẫn nắm tay ở vạt áo, chỉ sợ lỡ ngủ say đè lên làm gẫy ảnh.