Văn học Gothic là gì?

Thuật ngữ Gothic bắt nguồn từ kiến trúc, được tạo ra bởi các bộ lạc Goth (ở Đức) sau đó được mở rộng để bao gồm hầu hết các kiến ​​trúc thời Trung cổ có trang trí công phu, phức tạp và nặng nề, phong cách kiến ​​trúc này là bối cảnh lý tưởng cho cả hoàn cảnh và tâm lý trong một thể loại văn học mới, một thể loại văn học liên quan đến những câu chuyện phức tạp về bí ẩn, hồi hộp và tâm linh. Đỉnh cao của thời kỳ Gothic, vốn tương đồng chặt chẽ với Chủ nghĩa lãng mạn, thường được cho là những năm 1764 đến khoảng 1840, tuy nhiên, ảnh hưởng của nó mở rộng đến các tác giả thế kỷ 20 như VC Andrews, Iain Banks và Anne Rice.

Văn học Gothic là gì?

Khái niệm “Gothic” trong văn học xác định một thể loại kết hợp giữa kinh dị, lãng mạn, tưởng tượng và mạo hiểm.

Nói chung, văn học Gothic được định nghĩa là văn bản mà sử dụng bóng tối và khung cảnh đẹp như tranh vẽ, cách tường thuật khoa trương và giọng điệu được sử dụng để tạo ra bầu không khí huyền bí, kì lạ, và kinh hãi. Thông thường, một cuốn tiểu thuyết hoặc câu chuyện theo phong cách Gothic sẽ xoay quanh một ngôi nhà cổ kính lớn che giấu một bí mật khủng khiếp hoặc là nơi ẩn náu của một nhân vật đặc biệt đáng sợ và đầy bất thường.

Bất chấp việc sử dụng khá phổ biến mô-típ ảm đạm này, các nhà văn Gothic cũng đã sử dụng các yếu tố siêu nhiên, những nét lãng mạn, các nhân vật lịch sử nổi tiếng và những câu chuyện về du lịch và phiêu lưu để giải trí cho độc giả của họ. Loại này là một nhánh phụ của văn học lãng mạn — đó là văn học lãng mạn nhưng không phải với những cặp tình nhân đắm đuối với mái tóc vuốt gió và những nụ hôn — và trở thành nền tảng cho nhiều thể loại tiểu thuyết ngày nay.

Cốt truyện và Ví dụ

Thường thì cốt truyện của cuốn tiểu thuyết Gothic phản ánh sự tàn nhẫn của thế giới. Nhân vật chính, mệt mỏi với sự cô đơn/tù đày, lưu vong, thường gặp dưới hình thức cám dỗ hoặc lừa dối. Sự cám dỗ thúc đẩy anh hùng chống lại mình, phạm tội và chấm dứt sự sụp đổ của mình. Ví dụ, trong cuốn tiểu thuyết “Ambrosio, hay Monk” của MG Lewis, nhân vật chính là một nhà sư điển hình của Tây Ban Nha, bị Matilda cám dỗ, thực ra là một con quỷ được gửi tới linh hồn của nhà sư.

Một nữ chính ngây thơ, trẻ tuổi, hơi yếu đuối, bị lôi kéo vào âm mưu huyền bí phức tạp và đôi khi là xấu xa. Ví dụ về kiểu nói này là Emily St. Aubert thời trẻ trong cuốn tiểu thuyết Gothic 1794 cổ điển của Anne Radcliffe, “Những bí ẩn của Udolpho” , sau này đã truyền cảm hứng cho một tác phẩm nhại theo hình thức “Tu viện Northanger” năm 1817 của Jane Austen .

Tiêu chuẩn cho tiểu thuyết Gothic thuần túy có lẽ là ví dụ đầu tiên của thể loại này, “Lâu đài của Otranto” (1764) của Horace Walpole . Mặc dù không phải là một câu chuyện dài, nhưng bối cảnh tăm tối, ngột ngạt của nó kết hợp với các yếu tố kinh dị và chủ nghĩa thời trung cổ đã đặt ra tiêu chuẩn cho một hình thức văn học ly kỳ, hoàn toàn mới.

Đặc trưng chính

Hầu hết văn học Gothic có chứa một số yếu tố chính bao gồm:

• Bầu không khí: Bầu không khí trong một cuốn tiểu thuyết Gothic được đặc trưng bởi sự bí ẩn, hồi hộp và sợ hãi, thường được nâng cao bởi các yếu tố chưa biết hoặc không giải thích được.
• Bối cảnh : Bối cảnh của một cuốn tiểu thuyết Gothic thường có thể được coi là một nhân vật theo đúng nghĩa của nó. Vì kiến ​​trúc Gothic đóng một vai trò quan trọng, nhiều câu chuyện lấy bối cảnh trong một lâu đài hoặc trang viên lớn, nơi thường bị bỏ hoang hoặc ít nhất là đổ nát và xa rời nền văn minh (vì vậy không ai có thể nghe thấy bạn nếu bạn kêu cứu) . Các thiết lập khác có thể bao gồm các hang động xa lạ, khu vực hoang dã như đồng hoang, tu viện, nhà cổ hẻo lảnh, bí ẩn; thời gian là quá khứ đau đớn; sự giam cầm và lưu đày; những bí mật được chôn vùi được phát hiện; những giấc mơ kì lạ mang tính chất điềm báo; sự xuất hiện và hoành hành của những thế lực siêu nhiên, hắc ám…
• Giáo sĩ: Thông thường, như trong “The Monk” và “The Castle of Otranto”, các giáo sĩ đóng vai trò thứ yếu quan trọng trong văn học Gothic. Những người đàn ông (hầu hết) này thường được miêu tả là yếu đuối và đôi khi xấu xa một cách thái quá.
• Điều huyền bí : Tiểu thuyết Gothic hầu như luôn chứa đựng các yếu tố siêu nhiên hoặc huyền bí, chẳng hạn như ma hoặc ma cà rồng. Trong một số tác phẩm, những đặc điểm siêu nhiên này sau đó được giải thích theo những thuật ngữ hoàn toàn hợp lý, tuy nhiên, trong những trường hợp khác, chúng vẫn hoàn toàn nằm ngoài phạm vi của sự giải thích hợp lý.
• Melodrama : Còn được gọi là “cảm xúc cao”, melodrama được tạo ra thông qua ngôn ngữ đa cảm và các trường hợp cảm xúc quá tải. Sự hoảng loạn, kinh hoàng và những cảm giác khác mà nhân vật trải qua thường được thể hiện theo cách bị thổi phồng và phóng đại quá mức nhằm khiến họ dường như mất kiểm soát và chịu sự tác động của những ảnh hưởng ác độc ngày càng gia tăng xung quanh họ.
• Điềm báo : Điển hình của thể loại này, điềm báo báo trước những sự kiện sắp xảy ra. Nó có thể có nhiều hình thức, chẳng hạn như giấc mơ, thăm viếng tâm linh, hoặc bói bài tarot…
• Trinh nữ gặp nạn : Ngoại trừ một số tiểu thuyết, chẳng hạn như “Carmilla” (1872) của Sheridan Le Fanu, hầu hết các nhân vật phản diện Gothic đều là những người đàn ông mạnh mẽ săn tìm những phụ nữ trẻ, còn trinh (giống như Dracula). Động lực này tạo ra sự căng thẳng và lôi cuốn sâu sắc cảm giác bệnh hoạn của người đọc, đặc biệt là khi những nhân vật nữ chính này thường có xu hướng mồ côi, bị bỏ rơi hoặc bằng cách nào đó bị tách khỏi thế giới mà không có sự giám hộ.
• Hệ thống nhân vật có trạng thái “bất thường” trong tính cách, tâm lý, thân thể, thường rơi vào các căn bệnh nhiễu tâm, nỗi đau, mưu toan cuồng loạn…, hoặc bị giam cầm, phong tỏa, bị lưu đày trong không gian tối tăm, trong thời gian khép kín… Đó thường là những nạn nhân của một tư tưởng bảo thủ, một chế độ khắt khe, một xã hội khắc nghiệt nào đó, thậm chí là nạn nhân của chính bản thân mình. Ngoài ra còn hệ thống nhân vật phụ đa dạng: người hầu, quản gia, hồn ma, thầy pháp, kị sĩ, nữ tu, thằng ngốc… có vai trò mắt xích quan trọng trong truyện: chứng kiến, tiết lộ những bí mật, kiến giải, hiến kế…

Những đặc trưng trên đã làm nên những câu chuyện Gothic đủ đẹp để chẳng thể coi là truyện kinh dị, đủ bi thương để không phải đơn thuần là truyện lãng mạn. Và sức hấp dẫn trong từng tác phẩm Gothic là kết quả của sự hòa trộn kinh dị và lãng mạn, hoang đường và thực tại.

Phê bình

Trong thời gian tồn tại, tiểu thuyết Gothic đã phải chịu nhiều chỉ trích khác nhau.Trong những tác phẩm Gothic hiện hữu phong phú các “chủ đề đen” (dark theme). Đó là những vấn đề cấm kị, những mặt trái của con người và xã hội: như loạn luân, mê tín dị đoan, siêu nhiên, sự hủy diệt… Những nhân vật văn học thường liên quan đến những yếu tố trong tiểu thuyết Gothic với những cảm xúc và ham muốn ẩn chứa của con người. Thế kỷ mới và sự phát triển của phân tâm học phục vụ như một cái cớ để vẽ sự tương đồng giữa các yếu tố Gothic và tiềm thức của con người.

Theo Davis Morris, thể loại này – tiểu thuyết Gothic – cung cấp một lối thoát cho những cảm xúc, ham muốn và nỗi sợ hãi mà một người thường tìm cách kiểm soát, che giấu và bỏ qua. Cuộc đấu tranh của nhân vật chính với một cái ác siêu nhiên là một phép ẩn dụ cho một cuộc đấu tranh thực sự, mà một người đàn ông dẫn dắt với những suy nghĩ khó chịu và bí mật.

Ngày nay, độc giả và nhà phê bình hiện đại đã bắt đầu nghĩ về văn học Gothic là đề cập đến bất kỳ câu chuyện nào sử dụng bối cảnh công phu, kết hợp với các thế lực siêu nhiên hoặc siêu ác nhân chống lại một nhân vật chính vô tội. Cách hiểu đương đại tương tự nhưng đã mở rộng ra bao gồm nhiều thể loại, chẳng hạn như huyền bí và kinh dị.

Sự phát triển của thể loại

Văn học Gothic phát triển trong thời kỳ Lãng mạn ở Anh. Lần đầu tiên đề cập đến “Gothic”, liên quan đến văn học, là trong phụ đề của câu chuyện năm 1765 của Horace Walpole “Lâu đài của Otranto: Một câu chuyện Gothic” được cho là của tác giả như một trò đùa tinh tế— “Khi anh đã sử dụng từ mà nó có nghĩa là “man rợ”, cũng như “bắt nguồn từ thời Trung Cổ.” Trong cuốn sách, người ta cho rằng câu chuyện là một câu chuyện cổ xưa, sau đó mới được khám phá gần đây. Nhưng đó chỉ là một phần của câu chuyện.

Tuy nhiên, các yếu tố siêu nhiên trong câu chuyện đã khởi động một thể loại hoàn toàn mới, đã phát triển ở châu Âu. Sau đó, Edgar Allen Poe của Mỹ đã tiếp nhận và  thành công vào giữa những năm 1800 và trở thành bậc thầy trong dòng văn học kinh dị. Trong văn học Gothic, ông đã tìm thấy một nơi để khám phá những chấn thương tâm lý, những tệ nạn của con người và bệnh tâm thần. Bất kỳ câu chuyện thây ma, truyện trinh thám hay tiểu thuyết của Stephen King thời hiện đại đều có duyên nợ với Poe. Có thể đã có những nhà văn Gothic thành công trước và sau ông, nhưng không ai hoàn thiện thể loại này như Poe.

Nhà văn Gothic lớn

Một số nhà văn Gothic thế kỷ 18 có ảnh hưởng và nổi tiếng nhất là Horace Walpole (The Castle of Otranto , 1765), Ann Radcliffe (Mysteries of Udolpho, 1794), Matthew Lewis (The Monk, 1796) và Charles Brockden Brown (Wieland, 1798).

Thể loại này tiếp tục thu hút một lượng lớn độc giả vào thế kỷ 19, đầu tiên là khi các tác giả lãng mạn như Ngài Walter Scott (The Tapestried Chamber, 1829) áp dụng các quy ước Gothic, sau đó là các nhà văn thời Victoria như Robert Louis Stevenson ( The Strange Case of Dr Jekyll và Mr. Hyde , 1886) và Bram Stoker ( Dracula , 1897) đã kết hợp các mô-típ Gothic vào những câu chuyện kinh dị và hồi hộp của họ.

Yếu tố hư cấu Gothic phổ biến trong một số tác phẩm kinh điển được thừa nhận của văn học thế kỷ 19, bao gồm Frankenstein của Mary Shelley (1818), Ngôi nhà có bảy chiếc cổng của Nathaniel Hawthorne (1851), Jane Eyre của Charlotte Brontë (1847), The Hunchback of Notre Dame của Victor Hugo (1831 bằng tiếng Pháp), và nhiều câu chuyện được viết bởi Edgar Allan Poe như “Những vụ giết người trong nhà xác Rue” (1841) và “Trái tim kể câu chuyện” (1843).

Ảnh hưởng

Ngày nay, văn học Gothic đã được thay thế bằng những câu chuyện ma và kinh dị, tiểu thuyết trinh thám, tiểu thuyết hồi hộp và kinh dị, và các hình thức đương đại khác nhấn mạnh vào bí ẩn, gây sốc và cảm giác. Mặc dù mỗi thể loại này (dù ít hay nhiều) đều mắc nợ tiểu thuyết Gothic, thể loại Gothic cũng được các tiểu thuyết gia và nhà thơ chiếm đoạt và làm lại, những người nói chung không thể được xếp vào loại nhà văn Gothic.

Nhiều nhà văn khoa học viễn tưởng hiện đại và đại diện của nhiều thể loại khác sử dụng các yếu tố gothic trong tác phẩm của họ. Những cuốn tiểu thuyết kinh dị Gothic, được minh họa trong các tác phẩm của Anne Rice, kết hợp khéo léo các truyền thống của thế kỷ thứ mười tám với sự tự do biểu hiện văn học đặc trưng của văn học đương đại. Gothic, ở mức độ nào đó, xuất hiện trong một số tiểu thuyết của Stephen King và tác phẩm của Daphne du Maurier, một số tác phẩm của Neil Gaiman, Terry Pratchett và Dan Brown.

Điểm tương đồng với kiến ​​trúc Gothic

Có những mối liên hệ quan trọng, mặc dù không phải lúc nào cũng nhất quán, giữa văn học Gothic và kiến trúc sư Gothic. Các công trình kiến ​​trúc Gothic, với nhiều chạm khắc, đường nứt và bóng tối của chúng, có thể gợi ra một luồng khí bí ẩn và bóng tối, các tòa nhà Gothic tiêu chuẩn có thể gợi lên một hào quang bí ẩn và bóng tối, thường được dùng làm bối cảnh thích hợp trong văn học Gothic, dễ dàng làm cho tâm trạng độc giả hòa vào câu chuyện. Các tác giả Gothic có xu hướng trau dồi những hiệu ứng cảm xúc đó trong các tác phẩm của họ, và một số tác giả thậm chí còn nghiên cứu về kiến ​​trúc.  Horace Walpole, người đã viết câu chuyện Gothic thế kỷ 18 “Lâu đài Otranto”, cũng thiết kế nơi ở mang phong cách Gothic kỳ quái, lâu đài có tên là Strawberry Hill.

Đọc thêm về văn học thế giới:

• Real food – Thực phẩm thực sự
• Vai trò của đức tin tôn giáo trong Anh em nhà Karamazov
• Từ Pushkin đến Lermontov, quá khứ huyền thoại “Thời kỳ vàng son” của Nga

Văn học Gothic là gì? Bạn đã một số hiểu biết nhất định về thể loại văn học đặc biệt này. Tuy hiện nay đã chẳng còn những cuốn tiểu thuyết Gothic nào được viết thêm nhưng ảnh hưởng của nó thì có thể kể đến vô số.